Merhaba sevgili okurlar,
Bugün kafamda dönüp duran bir soru var: öteki sözcüğü Türkçede tam olarak hangi sözcük türüne ait? Bu soruyu merakla, titizlikle ve sizlerle paylaşmak istedim. Biraz dilbilimsel perspektiften bakalım ama aynı zamanda sade ve anlaşılır. Hazırsanız başlıyoruz.
“Öteki” Nedir? Önce Anlam
“Öteki” gündelik dilimizde “diğer, kalan, başka” anlamında kullanılır. Mesela: “Kitaplardan biri burada, öteki odada.” şeklinde. Bu kullanımda “öteki”, bir nesneler grubundaki bir parçayı, gruptaki “diğerini/gerisini” niteleyen bir işlev görür.
Peki bu kullanım, dil bilgisi açısından ne demek?
Kelimeler ve Sözcük Türleri — Kısa Hatırlatma
Türkçede sözcük türleri genel olarak şu başlıklarla sınıflandırılır: isim, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem, fiil vb. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Ayrıca, sıfat ya da zamir gibi “isim soylu” sözcük türleri de vardır; yani bir sözcük hem isme hem de niteleme/işaret görevine göre farklı biçimlerde konumlanabilir. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
“Öteki” Hangi Sözcük Türü?
İşaret/Belirtme Sıfatı Olarak
“Öteki” genellikle bir ismi nitelendirir: “öteki kitap”, “öteki çocuklar”, “öteki araba” gibi. Bu takdirde “öteki”, isimden önce gelerek ismin hangi olduğunu — diğer, farklı olan — gösterir. Bu kullanım, onu bir sıfat (ön ad / niteleyici) yapar. Dilbilgisi kaynaklarında “öteki, diğer, başka, öbür” gibi sözcükler, işaret/ayırma sıfatları arasında sayılır. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Örnek:
“Bu kitap çok güzel, öteki kitap ise okunmadı.”
“Arkadaşlardan biri geldi, öteki henüz yolda.”
Zamir/Adıl Olarak
Ancak “öteki” yalnız başına, ismi belirtmeden de kullanılabilir: “Birisi gitti, öteki kaldı.” gibi. Bu durumda “öteki”, ismin yerini tutar. Yani bu kullanımda bir zamir (adıl) görevindedir. Dil kaynakları “öteki”yi işaret zamirleri arasında sayar. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Örnek:
“Çocuklardan birisi girdi, öteki dışarıda bekliyor.”
“Bazı arkadaşlar gelmişti; ötekiler daha sonra geldiler.”
Neden Bazı Kelimeler Aynı Anda Farklı Türlerde Olabiliyor?
Türkçede pek çok sözcük, cümlenin bağlamına göre farklı işlevler üstlenebilir. Örneğin “çok” sözcüğü hem sıfat olabilir, hem zarf, hem zamir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
“Öteki” de benzer bir esneklik gösterir: İsimle birlikte “öteki + ismin” niteleyicisi olarak kullanıldığında sıfat; ismin yerini tek başına aldığında ise zamir olur.
Bilimsel Perspektiften — Dilbilimsel Sınıflandırma
Dilbilimsel olarak, sözcük türleri genellikle “anlam” (semantik) ve “görev/işlev” (sentaktik) açısından değerlendirilir. “Öteki”, semantik olarak “ayrık / farklı / diğer” anlamını taşır. Sentaktik olarak görev değiştirebilir.
Türkçede sözcüklerin görevine göre yapılan bu sınıflandırma, genelde sekiz ana tür olarak verilir: isim, sıfat, zamir, edat, bağlaç, ünlem, zarf, fiil. ([dilbilgisi.org][1])
“Öteki” — sıfat ya da zamir — bu sistem içinde değerlendirilebilen bir sözcüktür.
Okurlar için Merak Uyandıran Sorular
– Siz hiç “öteki” sözcüğünü hem sıfat hem zamir olarak kullandınız mı? Bu değişim sizin için doğal mı geliyor?
– “Öteki” gibi çift görevli sözcüklerin varlığı, dilin esnekliği ve zenginliği hakkında bize ne söylüyor olabilir?
– Başka hangi sözcüklerin birden fazla sözcük türünde kullanılabildiğini düşünüyorsunuz? Neden olabilir?
Sonuç
“Öteki” sözcüğü, Türkçede bağlama göre değişen bir karaktere sahip: Eğer bir ismi nitelendiriyorsa sıfat, ismin yerine geçiyorsa zamir olarak görev yapar. Yani dilbilimsel açıdan “tek bir sabit türden” ziyade, çift görevli / bağlama bağlı sözcük örneğidir.
Bu basit gibi görünen sözcük, dilimizin esnekliğini ve bağlamın gücünü gösteriyor. Belki de günlük konuşmamızda fark etmeden kullandığımız birçok kelime, bağlama göre rol değiştiriyor — hepsi bu kadar basit ve bir o kadar da büyüleyici.
[1]: “Sözcük Türleri – dilbilgisi.org”